AΠO ΤΟ «ΜΟΡΒ» ΣΤΟ «ΣΠΙΤΙ»
ΙΟΥΛΙΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

ΚΕΙΜΕΝΟ-ΠΗΓΗ: Το κεφάλαιο «Πορφυρό απόσπασμα» από το βιβλίο του Derek Jarman «Chroma, A Book of Colour – June 93 Vintage, 1995).

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

• Η πρόζα «Θα είσαι ασφαλής» της Δήμητρας Ιωάννου σε σύνδεση με την λέξη «σπίτι»

• Το ηχητικό έργο «Μελωδία 17» μελωδία του Βασίλη Παπαδόπουλου σε σύνδεση με την λέξη «βιασμένη»

• Οι φωτογραφίες «Drama Queen» του Αντώνη Κατσούρη σε σύνδεση με την λέξη «βασίλισσα»

• H φωτογραφία «Morv» του Παναγιώτη Λάμπρου σε σύνδεση με την λέξη «μορβ»

∞

Αναμνήσεις, σκέψεις, περιληπτικά γεγονότα οργανωμένα κατά χρώματα. Το «Chroma, A Book of Colour – June 93 Vintage, 1995) γράφτηκε και υπαγορεύθηκε από τον Derek Jarman, τον μοναδικό Βρετανό σκηνοθέτη, ζωγράφο, συγγραφέα και περφόρμερ, ενώ έχανε την όρασή του. «Έγραψα αυτό το βιβλίο μέσα στην απουσία χρόνου. Αν παρέβλεψα κάτι που θεωρείτε πολύτιμο – γράψτε το στο περιθώριο. Γράφω παντού στα βιβλία μου, όπως πάνε οι σημειώσεις (…) Ξέρω ότι τα χρώματά μου δεν είναι τα δικά σας. Δύο χρώματα δεν είναι ποτέ τα ίδια, ακόμα κι αν προέρχονται από το ίδιο σωληνάριο. Το πλαίσιο αλλάζει τον τρόπο που τ’ αντιλαμβανόμαστε.» «Blue» ήταν η τελευταία του ταινία.Απολαύστε το κεφάλαιο για το πορφυρό.

∞

«ΠΟΡΦΥΡΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ» του Derek Jarman

Ροζ κόκκινη πόλη.
Σχεδόν τόσο παλιά όσο ο χρόνος. ¹

Το ροζ, το μωβ και το βιολετί ανακατεύονται μεταξύ τους από το κόκκινο μέχρι το μαύρο.

Τα τριαντάφυλλα είναι κόκκινα.
Οι βιολέτες είναι μπλε.

Φτωχή βιολέτα βιασμένη για μια ρίμα.

Δεν υπάρχει ροζ σε φυσική χρωστική ουσία, αν και μπορείς ν’ αγοράσεις κάτι που ονομάζεται «απόχρωση δέρματος» και δεν μοιάζει καθόλου με τα ωχρά πρόσωπα του βορρά ή τα μαυρισμένα του νότου.

Το μωβ είναι μια χίμαιρα. Υπάρχει μόνο σαν περιγραφή του 1890, η Μωβ Δεκαετία.

Το πορφυρό επεκτείνεται και το βιολετί αποτραβιέται.

Το ροζ τίκτει το μωβ τίκτει το πορφυρό τίκτει το βιολετί…

… μ’ εξαίρεση το βιολετί είναι σύμμαχοι. Το βιολετί αποπνέει σεβασμό.

Τα σπανιότερα και ωραιότερα μάτια είναι βιολετί. Λένε ότι αυτό είναι το μυστικό της Ελίζαμπεθ Τέιλορ.

Το ροζ είναι πάντα αισθησιακό. Γυμνό. Όλα αυτά τα στρέμματα σάρκας που καλύπτουν τα ταβάνια της Αναγέννησης. Ο Ποντόρνο είναι ο πιο ροζ ζωγράφος.

Το πορφυρό είναι παθιασμένο -ίσως το βιολετί γίνεται κάπως τολμηρό και ΓΑΜΑΕΙ το ροζ μέχρι να γίνει πορφυρό. Η γλυκιά λεβάντα κοκκινίζει και παρακολουθεί.

ΣΚΕΨΟΥ ΡΟΖ!

Το ροζ ήταν το πάθος της Μωβ Δεκαετίας – τα Ροζ Μπαλέτα με μικρά παιδιά του Βαρόνου Φέρσεν παρουσιάζονταν σε κυρίες την ώρα του τσαγιού. Αυτά τα γυμνά παιδιά ήταν αθώα; Ο βαρώνος προκάλεσε σκάνδαλο με άλλες νεανικές αδιακρισίες και οι πλούσιες κυρίες που κάθονταν να θαυμάσουν τα παιδιά όπως πόζαραν σαν Αφροδίτη και Άδωνης, σαν Ηρακλής και Χάριτες, απέσυραν την υποστήριξή τους. Ο Φέρσεν εγκατάλειψε το Παρίσι βιαστικά για το νότο όπου έχτισε μια βίλα στο Κάπρι. Το μωβ είχε βρει το σπίτι του. Στον Φέρσεν δεν άρεσαν τα παιδιά, οπότε δεν υπήρχε παιδοφιλία στο ροζ. Κυνηγούσε νεαρούς οικοδόμους και διάλεξε ένα εκπληκτικά όμορφο, κανονικό αγόρι που έζησε μαζί του πιστά μέχρι το τέλος γυαλίζοντας και γεμίζοντας με όπιο τις πίπες από νεφρίτη του βαρώνου.

Το όπιο είναι το μωβ ναρκωτικό. Φέρνει στο μυαλό εκείνη την εποχή με τη μυστηριώδη διαπεραστική μυρωδιά του.

Σε πολλά μεσαιωνικά έργα ζωγραφικής, όπως στην Ανάσταση του Πιέρο ντε λα Φρανσέσκα, θα βρείτε τον χιτώνα του Χριστού έντονο ροζ.

Τη δεκαετία του 1950 το τραγούδι «Σκέψου ροζ» έκανε το χρώμα δημοφιλές. Η δεκαετία του 50 ήταν ροζ. Υπάρχει ροζ στο μέικ-απ κάθε θεάς του σεξ. Η Μέριλιν Μονρόε ήταν σίγουρα ροζ.

Εκείνες οι Αφροδίτες που δε φόραγαν παρά μόνο κοραλένια κολιέ – διαφανές ροζ.

Οι ροζ ερωτικές γυναίκες του μιούζικ χολ με καλσόν στο χρώμα του δέρματος.

Ο Βαλεντίνο στις ταινίες χρωματισμένος ροζ.

«Στα ροζ». Το λεξικό μου λέει: «με άκρα υγεία», αν και η Αφροδίτη έδωσε το όνομα σε ύποπτες αρρώστιες και στοίχιωσε τις κλινικές για τις σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες.

Έχει ροζ μάτια.²

Ήταν ντυμένη από την Σκιαπαρέλι σε προκλητικό ροζ. Ροζ κραγιόν. Ροζ του πάγου. Το σαπούνι και η συσκευασία των καλλυντικών ήταν ροζ. Το ροζ κολάκευε. Σ’ εκείνον τον κόσμο τα μεγάλα όπως και τα μικρά κορίτσια φόραγαν ροζ.

Κόντρα σ’ αυτό το γήινο ροζ, ο Ρούντολφ Στάινερ πρότεινε να συμβολίζεται με το άνθος της ροδακινιάς η ζωηρή απεικόνιση της ψυχής όπως εκδηλώνεται στο χρώμα του ανθρώπινου δέρματος. Το χρώμα χάνει κάθε νόημα – αναρωτιέμαι, αν ο Στάινερ ήταν μαύρος θα άλλαζε τα χρώματα; Μόνο όταν η ψυχή φεύγει, λέει, ο άνθρωπος γίνεται πράσινος. Αυτό πάλι δεν έχει καμία σχέση με την ψυχή – εδώ φαίνεται η σύγχυση που είχε διακρίνει ο Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν στη χρήση της λέξης, όταν η ψυχή γίνεται αντιληπτή σαν κάτι συγκεκριμένο. Το πράσινο είναι απλά μια φυσιολογική κατάσταση που επέρχεται όταν φεύγει το αίμα από την επιδερμίδα. Οι ψυχές δεν έχουν χρώμα.

Στα είκοσι ζωγράφιζα τις φωτογραφίες ροζ. Ροζ εσωτερικά με ροζ κορίτσια. Αυτό ήταν το φούντωμα της σεξουαλικότητάς μου;

Είκοσι χρόνια μετά. Η ιστορία αναμόρφωσε το ροζ τρίγωνο. Οι Ναζί χρησιμοποιούσαν το ροζ για να στείλουν τους ομοφυλόφιλους στους θαλάμους αερίων.

Όταν στις αρχές της δεκαετίας του 50 η βασίλισσα Μέρι επισκέφτηκε τη βάση RAF του πατέρα μου στο Κίντλινγκτον, ένα ροζ αποχωρητήριο χτίστηκε για την επίσκεψη. Ολόκληρη η βάση μαζεύτηκε μπροστά του, κανείς δεν είχε ξαναδεί κάτι παρόμοιο. Τελικά δεν το χρησιμοποίησε ποτέ.

Αργότερα τα ροζ μπάνια έκαναν θραύση. Θα γίνεσαι όλο και πιο γοητευτική κάθε μέρα με υπέροχο ροζ Camay.

Σήμερα το απόγευμα πήγα στου Rowneys κι αγόρασα ένα σωληνάριο «χρώμα του δέρματος».

Το ροζ είναι το ναυτικό γαλάζιο των Ινδιών.
(Νταϊάνα Βρίλαντ)

Κι έτσι φθάνουμε στο μωβ…

ΜΩΒ

Το Μόουβ, το οποίο οι τελευταίοι βικτωριανοί πρόφεραν Μορβ, έγινε έμβλημα της μόδας όταν παράχθηκε το χρώμα ανιλίνης από τον γαιάνθρακα. Ανακαλύφθηκε το 1856 από τον Γουίλιαμ Πέρκιν, ο οποίος ανακάτεψε ανιλίνη με χρωμικό οξύ. Απ’ ότι φαίνεται δεν πρόλαβε να επισύρει κάποιο μυστήριο. Στην ποίηση πού εμφανίζεται; Περιορίζεται στο μάθημα της χημείας.

Η Μωβ Δεκαετία πήρε τ’ όνομά της από τη χρησιμοποίησή του στη βαφή υφασμάτων. Ήταν συνώνυμο της παρακμής και της επιτήδευσης. Το μαύρο του πένθους είχε ένα τόνο βιολετί όχι – μωβ. Καμία Βικτωριανή κυρία δεν ντυνόταν στα μωβ.

Σήμερα το πρωί σταμάτησα στον «Παράδεισο των ελλεβόρων» της Ελίζαμπεθ Στρέιντζερ και αγόρασα ένα φυτό από το θερμοκήπιό της γεμάτο μωβ λουλούδια.

ΠΟΡΦΥΡΟ

Το αυτοκρατορικό πορφυρό έρχεται κατευθείαν από την αρχαιότητα. Ανεκτίμητη πορφύρα της Τύρου.

… Γιατί αυτή που με γέννησε
… στην εποχή της μεγάλο
Στολίδι, γι’ αυτήν που είχε βοστρύχους
με πορφυρό συστρεμμέν …

ήταν αυτό πολύ …
αλλά όποια έχει πιο ξανθά
τα μαλλιά απ’ το δαδί
(Σαπφώ, «Ελληνική λυρική ποίηση») ³

Το πορφυρό είναι χαρούμενο και φωτεινό, όποτε οι ακτίνες του ήλιου είναι αδύναμες και σκιερές.
(Αριστοτέλης, Περί χρωμάτων)⁴

Πορφυρό καλύπτει τις ολόμαυρες καρδιές. Η αυτοκρατορική οικογένεια τύλιγε τα νεογέννητα παιδιά της στα πορφυρά – πορφυρογέννητος.

Το μαντήλι της Δεισδεμόνας ήταν πορφυρό στην όπερα του Βέρντι «Οθέλλος».

Στα πορφυρά σεντόνια βλέπω φθηνούς κόλακες να κυλιούνται μεθυσμένοι.
(Πετρώνιος)

Το πλοιάριο της Κλεοπάτρας (…)
καίονταν πάνω στα νερά·
η πρύμνη του ήταν μάλαμα, πορφύρα τα πανιά
κι έτσι αρωματισμένα, που οι άνεμοι αρρώστησαν
από έρωτα για δαύτα·^·5

Η λαίδη Γκρέι, μεγαλομανής αντιβασίλισσα των Ινδιών, είχε εμμονή με το αυτοκρατορικό πορφυρό. Όχι μόνο το φορούσε, αλλά στόλιζε τις δεξιώσεις με πορφυρά τραπεζομάντηλα, πορφυρά περιτυλίγματα για τις καραμέλες ακόμα και πορφυρά λουλούδια.

Στην Ιαπωνία δεν είσαι πράσινος αλλά πορφυρός από τον φθόνο. Όμως το πορφυρό σημαίνει επίσης ότι είσαι γκέι, το μπλε των ανδρών και το κόκκινο των γυναικών συνδιάζονται για να κάνουν το πορφυρό αδερφίστικο.

Από την έλλειψη οξυγόνου γίνομαι πορφυρός. Είμαι ξαπλωμένος στο κρεβάτι του νοσοκομείου με κομμένη την ανάσα.

Το πορφυρό είναι φλύαρο, το πορφυρό απόσπασμα. Θυμωμένο, πορφυρό πάθος, υπέρμετρο. Πορφυρό στο πρόσωπο.

Ο Νέρωνας ντυνόταν στην πορφύρα, ο οίκος του στα κόκκινα.

Αν ο θυμός είναι κόκκινος, η οργή είναι πορφυρή.

Όταν ο Νέρωνας πυρπόλησε τη Ρώμη, το πρόσωπό του έγινε πορφυρό.

Η πορφύρα παρασκευαζόταν στα παράλια της θάλασσας της Τύρου. Τύρια πορφύρα. Εξαγόταν σε ελάχιστες ποσότητες από ένα κοχύλι, το Μύριξ. Το ύφασμα έβραζε με τη βαφή και αφηνόταν στον πρωινό ήλιο της παραλίας για να γίνει το ακριβότερο προϊόν της αρχαιότητας. Τον έλεγχο της παραγωγής του είχε η αυτοκρατορική οικογένεια του Συλλόγου των Βαφείων υπό την αιγίδα του φοινικικού θεού Μελκάρθ. Καθώς δεν έχει διασωθεί δείγμα πορφυρού υφάσματος από την αρχαιότητα, δεν ξέρουμε πώς ήταν.

Ήταν το χρώμα της Άνω Σκωτίας πέρα από τον γνωστό κόσμο ή τα μελανά άνθη της ανεμώνης – το λουλούδι του ανέμου; Το κοχύλι Μύριξ περιείχε έναν αδένα ο οποίος, μόλις έσπαζε, έκκρινε ένα λευκό υγρό. Απαιτούνταν χιλιάδες κοχύλια για λίγα γραμμάρια. Τον όγδοο αιώνα το χρώμα δεν ήταν πια της μόδας.

Το πορφυρό στη ζωγραφική επικρίθηκε από τον Πλίνιο ο οποίος παρατήρησε δηκτικά:
Τώρα που το πορφυρό χρησιμοποιείται στους τοίχους μας και η Ινδία συνεισφέρει με τη λάσπη των ποταμών της και το αίμα των φιδιών και των ελεφάντων της δεν υπάρχει πια υψηλή ζωγραφική (…) Σήμερα εκτιμούμε μόνο τον πλούτο του υλικού.
(Γιάκομπ Ισαγκερ, «Ο Πλίνιος περί τέχνης»)

Είμαστε καχύποπτοι απέναντι στο μοβ -είναι επιδεικτικό. Είναι το χρώμα του Hendrix, των Purple Haze, των Deep Purple, των υπερβολών του Prince -επικίνδυνο. Οι μοβ καρδιές που μας συνόδευσαν τις σκοτεινές νύχτες της δεκαετίας του 1960.

Ω, για μια γουλιά καλού κρασιού! Που έχει
Ωριμάσει για καιρό στη βαθιά σκαμμένη γη
Με τη γεύση της χλωρίδας και του πράσινου της εξοχής,
Χορός και τραγούδι της Προβηγκίας, κι ηλιοκαμένη ευθυμία!

Ω, για ένα ποτήρι γεμάτο απ’ τον ζεστό Νότο
Γεμάτο απ’ την αληθινή, την ξαναμμένη Ιπποκρήνη
Με χάντρες αφρού να λάμπουν στο χείλος,
Κι ένα πορφυροβαμμένο στόμα (…)
(Τζων Κητς, Ωδή σ’ ένα αηδόνι)

Αριστοτέλης:

Η θάλασσα έχει μια πορφυρή απόχρωση όταν
Τα κύματα υψώνονται με κλίση
Και κατά συνέπεια βρίσκονται στη σκιά⁶

Ο πορφυρός αυτοκράτορας αγκαλιάζει την πορφυρή ορχιδέα. Ο αυτοκράτορας είναι σπάνιος, εκείνη έλκεται από το σαπισμένο κρέας.

Τα δαμάσκηνα, τα σταφύλια και τα σύκα και η μελιτζάνα, όλα πορφυρά, αλλά το πιο μυστηριώδες πορφυρό βρίσκεται στις ρίζες του Crambe maritima που φυτρώνει τον Μάρτιο ανάμεσα στα βότσαλα στο Ντάνγκενες⁷ πριν γίνουν γαλαζοπράσινες.

Το κόκκινο λάχανο είναι πορφυρό.

Ο πορφυρός αμέθυστος, η γενέθλια πέτρα μου – 31 Ιανουαρίου, στον αστερισμό του Υδροχόου.

ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΟ ΒΙΟΛΕΤΙ

Ποιά βάδιζε ανάμεσα στο μενεξέ και στο μενεξέ
Ποιά βάδιζε ανάμεσα
Στις διάφορες σειρές παραλλαγμένων πράσινων
Προχωρώντας ντυμένη στα άσπρα και στα γαλάζια, το χρώμα της Μαρίας
Μιλώντας για ασήμαντα πράγματα …
(Τ Σ Έλιοτ «Η Τετάρτη των τεφρών»)⁸

Το βιολετί κατακλύζεται από πράσινο. Το βιολετί κρύβεται. Γλυκιά μυρωδική Viola odorata. Το μοναδικό χρώμα του φάσματος που πήρε τ’ όνομά του από ένα λουλούδι. Την ταπεινή βιολέτα, το λουλούδι της Μαρίας Μαγδαληνής. Το φορούσε για πένθος η γιαγιά μου Μέι. Μπουκέτα από βιολέτες της Κορνουάλης προμήνυαν την άνοιξη. Η θεία μου Βιολέτα… Βι … γεροντοκόρη της Εδουαρδιανής εποχής που ζούσε με την αδελφή της φυλάσσοντας την κληρονομιά ενός τυρανικού πατέρα ο οποίος δεν άφησε ποτέ έναν μνηστήρα να περάσει το κατώφλι της πόρτας. Μίλαγε γρήγορα και τολμηρά.

Λέγανε ότι τα ούρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου είχαν το άρωμα βιολέτας.

Ταπεινή διαισθητική βιολέτα
Συγκεντρώνει τις σκιές.

Κρυσταλλωμένες βιολέτες Πάρμας, μια απόλαυση της παιδικής ηλικίας.
Δεν τις έχω δει εδώ και χρόνια.

Και βιολέτα γεντιανών για να καθαρίζεις τις γρατσουνιές από το ποδόσφαιρο.

«Η Αθήνα» έγραψε ο Πίνδαρος «είναι στεφανωμένη με μενεξέδες.»

Στις αγορές πούλαγαν στεφάνια από βιολέτες. Ο Πλίνιος είχε μια ταράτσα αρωματισμένη από βιολέτες.

Το βιολετί ήταν το μικρότερο μήκος κύματος του φάσματος. Πίσω του το αόρατο υπεριώδες.

Στους λόφους του Χορντλ ανακάλυψα στα εννιά μου ένα θάμνο από γλυκιές βιολέτες και γλιστρούσα κάτω από τον φράχτη που έκλεινε το γήπεδο του σχολείου και ξάπλωνα στον ήλιο ονειροπολώντας. Τι ονειρευόμουν στη βιολετί μου νεότητα;

Ο Δίας ήταν βιολετί και όχι πορφυρός.

Το βιολετί χρώμα σπάνια χρησιμοποιείται. Πού το βλέπετε σε καμβά; Τη Μωβ Δεκαετία οι Ιμπρεσιονιστές δημιούργησαν βιολετί σκιές. Το ηλιοβασίλεμα οι θημωνιές του Μονέ κατακλύζονται από ροζ και βιολετί.

Ο Καντίνσκι είπε: «Το βιολετί είναι το κόκκινο που αποσύρεται από την ανθρωπότητα εξαιτίας του μπλε. Αλλά το κόκκινο στο βιολετί πρέπει να είναι ψυχρό. Άρα το βιολετί τόσο με την υλική όσο και πνευματική έννοια είναι ένα παγωμένο κόκκινο. Είναι θλιμμένο και υποφέρει.»⁹

Το χριστιανικό βιολετί, ένας προσωρινός θάνατος στον κόσμο.

Η Αντριάνα Λεκουβρέρ¹⁰ δολοφονήθηκε από έναν ζηλιάρη εραστή με μια ανθοδέσμη δηλητηριασμένες βιολέτες.

Μετάφραση Δήμητρα Ιωάννου

Σημειώσεις της μεταφράστριας:

1. Ο τελευταίος στίχος ενός ποιήματος του John-William Burgon (1857) για την πόλη της Πέτρας, γνωστή ως «ροζ-κόκκινη πόλη» λόγω του χρώματος των βράχων όπου λαξεύθηκε.2. Έχει μικρά μάτια.3. Απόσπασμα της ωδής 29 (α), από την έκδοση «Λυρικοί Ποιητές, Πρώτος τόμος, Αλκαίος – Σαπφώ» σε μετάφραση Σωκράτη Σκαρτσή, εκδόσεις Κάκτος, 1996.

4. «Φαίνεται και η θάλασσα πορφυροειδής όταν τα κύματα μετεωριζόμενα κατά την έγκλισιν σκιασθή …», Αριστοτέλης, Περί χρωμάτων.

5. Απόσπασμα από το έργο «Αντώνιος και Κλεοπάτρα» του Γουίλιαμ Σαίξπηρ, Πράξη Β’, Σκηνή 2 σε μετάφραση Βασίλη Ρώτα:
Το πλοιάριο που ήταν μέσα, έμοιαζε με θρόνο
αστραφτερόν, που καίονταν πάνω στα νερά·
η πρύμνη του ήταν μάλαμα, πορφύρα τα πανιά
κι έτσι αρωματισμένα, που οι άνεμοι αρρώστησαν
από έρωτα για δαύτα·

6. «Το δ’ αλουργές ευανθές μεν γίνεται και λαμπρόν, όταν τω μετρίω λευκώ και σκιερώ κραθώσιν ασθενείς αι του ήλιου αυγαί.», Αριστοτέλης, Περί χρωμάτων. Το «αλουργές» είναι το «ιώδες».

7. Ντάνγκενες στο Κεντ όπου ο Τζάρμαν αγόρασε την καλύβα ενός ψαρά στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Το Prospect Cottage έβλεπε σε εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας.

8. Απόσπασμα σε μετάφραση του Κλείτου Κύρου. Τ.Σ.Έλιοτ «Η Τετάρτη των τεφρών», εκδόσεις Υψιλον, 1994.

9. Βασίλι Καντίνσκι, «Για το πνευματικό στην τέχνη», εκδόσεις Νεφέλη,

10. Όπερα σε 4 πράξεις του Φραντσέσκο Τσιλέα (1902).